黔东南州野生饲料植物资源调查研究

2018-08-14 13:04
种子 2018年7期
关键词:黔东南州饲料植物

, , , ,

(1.贵州省黔东南州林业科学研究所, 贵州 凯里 556000;2.贵州省黔东南州农业科学院, 贵州 凯里 556000)

饲料植物,泛指可直接放牧利用或采集、刈割加工后饲喂畜禽的各类植物的枝叶、花、果实、种子及其副产品,包括草本、藤本及灌木和乔木等各类型野生或栽培的植物。饲料植物含较高的蛋白质、脂肪、微生物、矿物质等,一些饲料植物还富含氨基酸、多糖等,特别是豆科饲料植物,其蛋白质含量非常高,具有很高的价值。本文初步调查统计黔东南州饲料植物资源种类、分布及生境等情况,对开发饲料植物资源,优化饲料结构,有效解决人畜争粮、林牧争地问题,带动黔东南州生态养殖业的发展具有重要意义。

1 自然条件概况

黔东南苗族侗族自治州(以下简称黔东南)位于贵州省东南部,地处东经107°17′20″~109°35′24″,北纬25°19′20″~27°31′40″之间,云贵高原东南向湘、桂丘陵过渡的斜坡地带,海拔137~2 178.8 m,下辖15个县,一个县级市,总面积3.03万km2(占全国面积的0.3%,占贵州省面积的17.2%),是我国苗族侗族的最大聚居区。黔东南自治州地属中亚热带季风湿润气候区,具有冬无严寒、夏无酷暑、雨热同季的特点。年平均气温14~18 ℃,最冷月(1月)平均气温5~8 ℃,最热月(7月)平均气温24~28 ℃。由于地理位置和地势的不同,各地气温有一定差异,总体趋势是南部气温高于北部,东部气温高于西部。境内年日照时数为1 068~1 296 h,无霜期270~330 d,降雨量1 000~1 500 mm,相对湿度为78%~84%。由于黔东南州优越的自然环境使境内植物种类繁多,有热带、亚热带、暖温带和温带多种植物区系成分。

表2 黔东南州野生饲料植物名录

学名 拉丁名 学名 拉丁名 石松Lycopodium japonicum Thunb.ex Murray贵州金丝桃Hypericum kouytchense Levl.翠云草Selaginella uncinata(Desv.)Spring豆瓣菜Nasturtium officinale R.Br.蕨Pteridium aquilinum var.latiusculum枫香树Liquidambar formosana蜈蚣草Pteris vittata L.荠Capsella bursa-pastoris(Linn.)Medic.马尾松Pinus massoniana Lamb.檵木Loropetalum chinense银杏Ginkgo biloba L.海桐Pittosporum tobira (Thunb.)Ait.化香树Platycarya strobilacea Sieb.et Zucc.白叶莓Rubus innominatus S.Moore胡桃Juglans regia扁核木Prinsepia utilis Royle垂柳Salix babylonica插田泡Rubus coreanus Miq.川榛Corylus heterophylla Fisch.var.sutchuenensis Franch.川莓Rubus setchuenensis Bureau et Franch.白栎Quercus fabri Hance粗叶悬钩子Rubus alceaefolius Poir.板栗Castanea mollissima Bl.峨眉蔷薇Rosa omeiensis Rolfe f.omeiensis麻栎Quercus acutissima Carruth.红毛悬钩子Rubus pinfaensis Levl. et Vant.锥栗Castanea henryi(Skan)Rehd.et Wils.红泡刺藤Rubus niveus Thunb.朴树Celtis sinensis Pers.火棘Pyracantha fortuneana (Maxim.) Li榆树Ulmus pumila L.金樱子Rosa laevigata Michx.楮Broussonetia kazinoki Sieb.龙芽草Agrimonia pilosa Ledeb.地果Ficus tikoua Bur.平枝栒子Cotoneaster horizontalis Dcne.构树Broussonetia papyrifera (Linn.)L’Hér.ex Vent.缫丝花Rosa roxburghii Tratt.桑树Morus alba L.蛇莓Duchesnea indica(Andr.) Focke长叶水麻Debregeasia longifolia (Burm.f.) Wedd.委陵菜Potentilla chinensis Ser.荨麻Urtica fissa E.Pritz.小果蔷薇Rosa cymosa Tratt.萹蓄Polygonum aviculare L.绣线菊Spiraea salicifolia杠板归Polygonum perfoliatum L.野蔷薇Rosa multiflora Thunb.何首乌Fallopia multiflora (Thunb.) Haraldson白茅Imperata cylindrica(L.) Beauv.金荞麦Fagopyrum dibotrys(D.Don)H.Hara白羊草Bothriochloa ischaemum(L.) Keng蓼蓝Polygonum tinctorium Ait.稗Echinochloa crusgalli(L.) Beauv.尼泊尔蓼Polygonum nepalense Meisn.斑茅Saccharum arundinaceum Retz.水蓼Polygonum hydropiper L.棒头草Polypogon fugax Nees ex Steud.酸模Rumex acetosa L.臂形草Brachiaria eruciformis(J.E.Smith) Griseb.细柄野荞麦Fagopyrum gracilipes(Hemsl.)Damm.ex Diels臭根子草Bothriochloa bladhii(Retz.)S.T.Blake

2 调查研究方法

采取线路调查和定点调查相结合,对黔东南州十六县市,特别是植物种质资源丰富的自然保护区及森林公园进行野外调查和标本鉴定,查阅《贵州植物志》[1]《中国饲用植物》[2]《贵州饲用植物彩色图谱》[3]《雷公山自然保护区科学考察集》[4]《黎平太平山自然保护区综合科学考察集》[5]《南宫自然保护区科学考察集》[6]《老蛇冲自然保护区科学考察集》[7]等现有资料,对黔东南州野生饲料植物种类、植物形态和分布等进行研究分析。

3 调查结果与分析

3.1 植物种类

根据初步调查统计,黔东南州野生饲料植物有265种,隶属55科208属。其中,种类数量占优的科有蓼科4属10种;百合科2属18种;蔷薇科9属18种;豆科29属36种;菊科25属32种;禾本科57属70种。上述6个优势科共124属181种,各占总科属种的9.1%、59.6%、68.3%;其他科共有50科84属85种。表明,黔东南州的饲用植物种类趋向在少数几个科内。具体见表1、表2。

表1 黔东南州野生饲料植物科属种调查统计

类型科名(拉丁名)属数种数优势科蓼科(Polygonaceae)410百合科(Liliaceae)218蔷薇科(Rosaceae)918豆科(Leguminosae)2936菊科(Compositae)2532禾本科(Gramineae)5770其他科(共50科)8485

续表2

学名 拉丁名 学名 拉丁名 香蓼Polygonum viscosum Buch.-Ham.ex D.Don淡竹叶Lophatherum gracile马齿苋Portulaca oleracea L.荻Triarrhena sacchariflora(Maxim.)Nakai 落葵薯Anredera cordifolia(Tenore)Steenis短叶黍Panicum brevifolium L.繁缕Stellaria media(L.)Cyr.拂子茅Calamagrostis epigeios(L.)Roth地肤Kochia scoparia(L.)Schrad.莩草Setaria chondrachne(Steud.)Honda藜Chenopodium album L.甘蔗Saccharum officinarum Linn.苋Amaranthus tricolor弓果黍Cyrtococcum patens(L.)A.Camus莲子草Alternanthera sessilis(L.)DC.狗尾草Setaria viridis(L.) Beauv.香叶子Lindera fragrans Oliv.狗牙根Cynodon dactylon(L.)Pers.樟Cinnamomum camphora(L.) presl光头稗Echinochloa colonum(L.) Link扬子毛茛Ranunculus sieboldii Miq.旱茅Eremopogon delavayi(Hack.)A.Camus 南天竹Nandina domestica Thunb.黑麦草Lolium perenne L.虎尾草Chloris virgata Sw.野黍Eriochloa villosa(Thunb.)Kunth画眉草Eragrostis pilosa(L.) Beauv.野燕麦Avena fatua L.黄背草Themeda japonica(Willd.)Tanaka 油芒Eccoilopus cotulifer(Thunb.)A.Camus 虮子草Leptochloa panicea(Retz.) Ohwi早熟禾Poa annua L.假稻Leersia japonica(Makino) Honda竹节草Chrysopogon aciculatus(Retz.)Trin.假俭草Eremochloa ophiuroides(Munro) Hack.竹叶草Oplismenus compositus(L.)Beauv.菅Themeda villosa(Poir.)A.Camus棕色狗尾草Setaria palmifolia(Koen.)Stapf剪股颖Agrostis matsumurae Hack.ex Honda粽叶芦Thysanolaena maxima箭竹Fargesia spathacea Franch.益母草Leonurus artemisia(Laur.)S.Y.Hu金发草Pogonatherum paniceum(Lam.)Hack.假酸浆Nicandra physalodes(Linn.)Gaertn.金茅Eulalia speciosa(Debeaux) Kuntze酸浆Physalis alkekengi L.金色狗尾草Setaria glauca(L.)Beauv.阿拉伯婆婆纳Veronica persica Poir.金丝草Pogonatherum crinitum(Thunb.)Kunth来江藤Brandisia hancei Hook.f.荩草Arthraxon hispidus(Thunb.)Makino平车前Plantago depressa Willd.看麦娘Alopecurus aequalis Sobol.忍冬Lonicera japonica Thunb.狼尾草Pennisetum alopecuroides(L.)Spreng.烟管荚蒾Viburnum utile Hemsl.类芦Neyraudia reynaudiana苍耳Xanthium sibiricum Patrin ex Widder芦苇Phragmites australis(Cav.)Trin.ex Steud.刺儿菜Cirsium setosum(Willd.) MB.芦竹Arundo donax大丁草Gerbera anandria(L.)Sch.-Bip.乱子草Muhlenbergia hugelii Trin.大蓟Cirsium japonicum Fisch.ex DC.马唐Digitaria sanguinalis(L.)Scop.大籽蒿Artemisia sieversiana Ehrhart ex Willd.芒Miscanthus sinensis Anderss.飞廉Carduus nutans L.毛竹Phyllostachys edulis(Carrière) J.Houz.鬼针草Bidens pilosa L.拟金茅Eulaliopsis binata(Retz.) C. E. Hubb.黄鹌菜Youngia japonica牛筋草Eleusine indica(L.)Gaertn.火绒草Leontopodium leontopodioides(Willd.)Beauv.千金子Leptochloa chinensis (L.) Nees菊芋Helianthus tuberosus L.求米草Oplismenus undulatifolius(Arduino) Beauv.苦苣菜Sonchus oleraceus L.雀稗Paspalum thunbergii Kunth ex steud.苦荬菜Ixeris polycephala Cass.雀麦Bromus japonicus Thunb.ex Murr.鳢肠Eclipta prostrata L.三毛草Trisetum bifidum(Thunb.) Ohwi裂叶马兰Kalimeris incisa(Fisch.) DC.石芒草Arundinella nepalensis Trin.马兰Kalimeris indica(L.)Sch.-Bip.鼠尾粟Sporobolus fertilis(Steud.)W.D.Clayt.泥胡菜Hemistepta lyrata(Bunge) Bunge双花草Dichanthium annulatum(Forssk.)Stapf牛膝菊Galinsoga parviflora Cav.甜根子草Saccharum spontaneum L.蒲儿根Sinosenecio oldhamianus(Maxim.)B.Nord.筒轴茅Rottboellia exaltata L.f. 蒲公英Taraxacum mongolicum Hand.-Mazz.苇状羊茅Festuca arundinacea Schreb.千里光Senecio scandens Buch.-Ham.ex D.Don细柄草Capillipedium parviflorum(R.Br.)Stapf.青蒿Artemisia carvifolia象草Pennisetum purpureum Schum.清明菜Anaphalis flavescens Hand.-Mazz.鸭茅Dactylis glomerata L.三脉紫菀Aster ageratoides Turcz.鸭嘴草Ischaemum aristatum L.var.glaucum (Honda)T.Koyama下田菊Adenostemma lavenia(L.)O.Kuntze沿沟草Catabrosa aquatica(L.) Beauv.腺梗豨莶Siegesbeckia pubescens Makino野古草Arundinella anomala Steud. 小蓬草Conyza canadensis(L.)Cronq.

续表2

学名 拉丁名 学名 拉丁名 野青茅Deyeuxia arundinacea(L.) Beauv.旋覆花Inula japonica Thunb.野菊Dendranthema indicum(L.)Des Moul. 黄背草Themeda japonica(Willd.)Tanaka 野茼蒿Crassocephalum crepidioides(Benth.)S.Moore虮子草Leptochloa panicea(Retz.)Ohwi一年蓬Erigeron annuus(L.)Pers.假稻Leersia japonica(Makino)Honda暗色菝葜Smilax lanceifolia var.opaca A.DC.假俭草Eremochloa ophiuroides(Munro) Hack.菝葜Styrax japonicus Sieb.et Zucc.菅Themeda villosa(Poir.)A.Camus抱茎菝葜Smilax ocreata剪股颖Agrostis matsumurae Hack.ex Honda黑果菝葜Smilax glaucochina箭竹Fargesia spathacea Franch.马甲菝葜Smilax lanceifolia金发草Pogonatherum paniceum(Lam.)Hack.密刺菝葜Smilax densibarbata金茅Eulalia speciosa(Debeaux)Kuntze牛尾菜Smilax riparia金色狗尾草Setaria glauca(L.)Beauv.平滑菝葜Smilax darrisii金丝草Pogonatherum crinitum(Thunb.)Kunth鞘柄菝葜Smilax stans荩草Arthraxon hispidus(Thunb.)Makino青城菝葜Smilax tsinchengshanensis看麦娘Alopecurus aequalis Sobol.柔毛菝葜Smilax chingii狼尾草Pennisetum alopecuroides(L.)Spreng.土茯苓Smilax glabra类芦Neyraudia reynaudiana无刺菝葜Smilax mairei芦苇Phragmites australis(Cav.)Trin.ex Steud.西南菝葜Smilax bockii芦竹Arundo donax小叶菝葜Smilax microphylla乱子草Muhlenbergia hugelii Trin.长托菝葜Smilax ferox马唐Digitaria sanguinalis(L.)Scop.折枝菝葜Smilax lanceifolia var.elongata Wang et Tang芒Miscanthus sinensis Anderss.沿阶草Ophiopogon bodinieri毛竹Phyllostachys edulis(Carrière)J.Houz.节节草Commelina diffusa Burm. f.拟金茅Eulaliopsis binata(Retz.)C.E.Hubb.白茅Imperata cylindrica(L.)Beauv.牛筋草Eleusine indica(L.)Gaertn.白羊草Bothriochloa ischaemum(L.) Keng千金子Leptochloa chinensis(L.)Nees稗Echinochloa crusgalli(L.)Beauv.求米草Oplismenus undulatifolius(Arduino)Beauv.斑茅Saccharum arundinaceum Retz.雀稗Paspalum thunbergii Kunth ex steud.棒头草Polypogon fugax Nees ex Steud.雀麦Bromus japonicus Thunb.ex Murr.臂形草Brachiaria eruciformis(J.E.Smith)Griseb.三毛草Trisetum bifidum(Thunb.)Ohwi臭根子草Bothriochloa bladhii(Retz.)S.T.Blake石芒草Arundinella nepalensis Trin.淡竹叶Lophatherum gracile鼠尾粟Sporobolus fertilis(Steud.)W.D.Clayt.荻Triarrhena sacchariflora(Maxim.) Nakai 双花草Dichanthium annulatum(Forssk.)Stapf短叶黍Panicum brevifolium L.甜根子草Saccharum spontaneum L.拂子茅Calamagrostis epigeios(L.) Roth筒轴茅Rottboellia exaltata L.f. 莩草Setaria chondrachne(Steud.)Honda苇状羊茅Festuca arundinacea Schreb.甘蔗Saccharum officinarum Linn.细柄草Capillipedium parviflorum(R.Br.)Stapf.弓果黍Cyrtococcum patens(L.)A.Camus象草Pennisetum purpureum Schum.狗尾草Setaria viridis(L.)Beauv.鸭茅Dactylis glomerata L.狗牙根Cynodon dactylon(L.) Pers.鸭嘴草Ischaemum aristatum var.glaucum光头稗Echinochloa colonum(L.)Link沿沟草Catabrosa aquatica(L.)Beauv.旱茅Eremopogon delavayi(Hack.)A.Camus 野古草Arundinella anomala Steud.黑麦草Lolium perenne L.野青茅Deyeuxia arundinacea(L.)Beauv.虎尾草Chloris virgata Sw.野黍Eriochloa villosa(Thunb.)Kunth画眉草Eragrostis pilosa(L.)Beauv.野燕麦Avena fatua L.油芒Eccoilopus cotulifer(Thunb.)A.Camus 棕色狗尾草Setaria palmifolia (Koen.) Stapf早熟禾Poa annua L.粽叶芦Thysanolaena maxima竹节草Chrysopogon aciculatus(Retz.)Trin.芭蕉Musa basjoo竹叶草Oplismenus compositus(L.)Beauv.

3.2 植物类型

从植物类群看(见表3),黔东南州55科208属265种饲料植物中,蕨类植物有4科4属4种,裸子植物为2科2属2种,绝大多数为被子植物,有49科202属259种,分别占总科属种的90.9%、98.1%、97.7%;从生长型看(见表4),乔木13科19属21种,分别占总科属种的23.6%、9.1%、7.9%;灌木23科41属68种,分别占总科属种的41.8%、19.7%、25.7%;藤本植物6科11属11种,分别占总科属种的10.9%、5.3%、4.2%;草本27科137属166种,分别占总科属种的49.1%、65.9%、62.6%。表明,黔东南州饲料植物主要为被子植物,类群种类最多的是草本饲料植物,其次是灌木类饲料植物,乔木类饲料植物也较多分布,藤本类饲料植物数量最少。

表3 贵州省黔东南州饲料植物类群分布统计

植物类群科数量属数量种数量蕨类植物444裸子植物222被子植物49202259

表4 贵州省黔东南州饲料植物形态分布统计

植物形态科数量属数量种数量乔木131921灌木234168藤本61111草本26136165

注:部分科属重复统计。

3.3 分布特征

调查统计的黔东南265种饲料植物中,何首乌、萹蓄、火棘、缫丝花、刺槐、白三叶、葛、野豌豆、千里光、蒿、蒿、芒、荻、荩草、早熟禾、构树、桑、柳、马尾松等,本次调查记录的大部分植物在全州各县均有分布;分布面较窄的细柄野荞麦、峨眉蔷薇、平枝栒子、蒲儿根、箭竹等7种,仅雷公山见分布;各县少数分布的:扁核木分布于麻江、丹寨、凯里、施秉;香叶子分布于剑河、榕江、从江;人工引种栽培的种有紫花苜蓿、象草、蕹菜、银杏、黑麦草、紫云英、甘蔗、板栗、海桐、菊芋等。

分布形式多以零星散点为主,为山坡、草地、河沟、路旁、荒野、林间、林缘、灌丛等生境多样性,在人迹罕至的自然保护区、森山老林,植物种类尤为丰富。

4 讨 论

4.1 植物种类

黔东南的气候属亚热带湿润气候,多为山地,土层肥厚,保水条件好,宜于树木生长,海拔最低137 m,最高2 178 m,立体气候明显。复杂多变的岩形地貌、小气候类型、垂直地带性变化及得天独厚的自然条件,使黔东南植物资源有亚热带、暖温带和温带植物成分,单种科、单种属、少种属比例大,具有多样性特点,也孕育了丰富的饲料植物种质资源。经过调查研究统计,黔东南州饲料植物种类有55科208属265种,为当地饲料植物的研究和开发利用提供野生资源基础。

4.2 饲用价值

饲料植物的质量不仅与本身营养特性有关,还与加工保存、利用形式等方面密切相关。野生饲料植物有乔木、灌木、藤本、草本等多种植物类型,乔木、灌木主要利用部位为春夏嫩枝叶或秋冬落叶,藤本、草本的利用部分多为嫩茎叶,少数为根块或块茎。黔东南分布有的作为传统重要牧草的禾本科有苇状羊茅、鸭茅、扁穗雀麦、雀稗、马唐等20余种,叶量占50%以上,适口性好且营养价值高;豆科饲料植物,如百脉根、葛、白三叶、山蚂蝗等蛋白质含量高达25%以上,是蛋白饲料很好的补充,可根据需要在青绿期刈割作青绿饲料、青干草或放牧利用,也可制作青贮饲料。作为新型饲料植物利用的木本植物,如桑、槐、构树、马尾松等,以及具有药用功能的饲料植物,如何首乌、蒲公英、大蓟、蒿等是今后挖掘的重要资源,也将在饲料原料供给及功能性饲料开发应用上发挥巨大作用。

4.3 开发利用建议

本次调查统计的265种饲料植物,目前,除了部分人工栽培种如象草、黑麦草、紫花苜蓿得到推广利用外,其他营养价值高的饲料植物,如松针、葛、苇状羊茅、鸭茅、扁穗雀麦等青绿期长、营养丰富的牧草并没有得到充分利用,应加大开发应用力度,并进一步实施野生饲料植物资源调查、饲用价值、野生家种驯化、良种牧草培育、高产种植技术、药食两用饲料开发、畜禽饲养效果等一系列研究,使有限野生饲料植物资源得到可持续增值利用。

猜你喜欢
黔东南州饲料植物
四种青贮法 饲料新鲜又适口
原来饲料还可以这样玩!许愿斌用短短1年时间,开辟了饲料创业新赛道
民居摄影
捕鱼节上捉鱼忙
粤海饲料
补妆
哦,不怕,不怕
将植物穿身上
黔东南州广场体育文化探析
植物罢工啦?